بارش مغزی Brain storming

به نام خدا

روش بارش مغزی brain storming



مقدمه
تفکر ، عالی ترین مراتب عبادت است .امام محمد باقر (ع)
روش بارش مغزی هم از سوی متخصصان آموزش و پرورش و هم از سوی متخصصان آموزش خلاقیت به عنوان روش تدریس حل خلاق مسائل معرفی شده است ویافته های پژوهشی زیادی اثر گذاری آن را برروی پرورش مهارت های حل مسأله دانش آموزان به اثبات رسانده اند.

آموزش دادن دانش آموزان با روش بارش مغزی حل مساله را به نحو خلاقانه ای در آنان بالا می برد . «روش بارش مغزی می تواند به عنوان وسیله ای برای یادآوری مفاهیم و اصول مورد نیاز برای حل مسئله به یادگیرندگان کمک می کند. » (علی اکبر ، سیف ،‌،‌صص( 551-552 بارش مغزی در تدریس و یادگیری کارکردهای مفیدی نشان می دهد. به تسهیل برقراری ارتباط بین راه حل ها و ایده ها می انجامد. در گروه های بارش مغزی ، مشارکت اعتلا می یابد، انتقاد وایرادگیری کاهش می یابد ، حمایت اجتماعی افزوده می شود. توانایی دانش آموزان برای «انتقال» اطلاعات برای حل مسأله تعیین شده ،‌افزایش وبهبود می یابد. یعنی دانش آموز به راحتی می تواند اطلاعات ذخیره شده در حافظه بلند مدت خود را بازیابی کرده و برای حل مسئله به کار گیرد. روش تدریس بارش مغزی در عمل به تفکر واگرا و حل مسئله خلاق یاری می کند .این روش اعتماد به نفس فرا گیران را افزایش داده و باعث می شود تا فراگیران به یک خود باوری مثبتبی نایل شوند . ٌ خود باوری احتمالا اثر گذارترین حالت بر تمام رفتارهای انسانی است . با اطمینان می توان گفت بدون خود باوری و بدون داشتن اعتماد به نفس و شناخت کافی از خود و بدون باور کردن توانائی هایمان برای انجام عملی خاص نمی توانیم آن عمل را چه عملکرد عاطفی باشد چه شناختی با موفقیت به انجام برسانیم . ٌ ا چ داگلاس براون ، اصول یادگیری و آ موزش زبان /ص 149 و همچنین کلاس درس از حالت تکراری بودن خارج می شود و باعث ایجاد تنوع و رفع خستگی و ایجاد شادی و نشاط می گردد . ضمنا جهت ایجاد این گونه فضا در محیط کلاس نیاز به کمی صبر و حوصله و تحمل سرو صدا دارد ، البته می توان فضا را هم عوض کرد ، نماز خانه و یا کتابخانه مدارس برای این کار می تواند فضای خوبی باشد .
روش های یادگیری از طریق همیاری
وقتی دانش آموزان به صورت همیار یک عمل واقعی را در می یابند. آنان از طریق همیاری ، کاربرد و بهره جویی از مهارت های اجتماعی ، مهارت های تفکر در سطح عالی ، و مهارت های برقراری ارتباط را می آموزند.

یادگیری از طریق همیاری چیست ؟

اساساً، یادگیری از طریق همیاری یک چهارچوب آموزشی است که درآن گروه های دانش آموزی ناهمگن از سوی معلم شکل داده می شوندو به فعالیت می پردازند .
گروه ناهمگن ، گروهی است که درآن دانش آموزان با توانایی های متفاوت حضور دارند.
کارگروهی بخش اصلی تحقق اهداف یادگیری در کلاس های درسی است .
یادگیری از طریق همیاری مسئولیت پذیری شخصی را در میان تعاملات گروهی پرورش می دهد.
به نظر آلیسون کینگ در یادگیری از طریق همیاری ، نقش معلم از « دانای صحنه کلاس به راهنمای عمل » تغییر می یابد.

دریادگیری از طریق همیاری برخی موارد مورد مورد تأکید است . مسئولیت فردی ،‌تعامل چهره به چهره مثبت ، مهارت های اجتماعی ، پردازش گروهی در یادگیری از طریق همیاری دارای اهمیت است.
نغمه هایی که بر خطوط دفتر می نشیند. www.golha.net/tayebli/youresh.


بارش مغزی brain stroming

تکنیکی مبتنی بر مذاکره تحت عنوان (Brain storming) به معنای بارش مغزی وجود دارد. بدین صورت که همه افراد دور هم می نشینند و در مورد یک موضوع، به بحث و مناظره می پردازند و هر فرد، موردی و یا راه حلی به ذهنش رسید در جمع مطرح می کند. همه می توانند صحبت کنند معلم که نقش هدایتگر جمع را به عهده دارد، همه مطالب و صحبتها را یادداشت می کند. بدین ترتیب با یک مشارکت گروهی و تلنبار کردن افکار روی هم در یک جمع می توان راه حلهایی برای مشکلات پیدا کرد علاوه بر آن چون همه بایددر بحث شرکت کنند، خود موجب افزایش خلاقیت می شود. نقش هر اظهار نظری که در جمع می کنند، چه واکنشی از طرف معلم خواهند دید. لذا یک معلم در اینگونه جمع ها، باید در این تکنیک بسیار حساس است. چرا که دانش آموزان می خواهند بدانند معلم بسیار با درایت عمل کند. موضوعات قابل طرح در این تکنیک می تواند هر موضوعی که به نظر شاگردان جالب به نظر می رسد، حتی در مورد معضلات اجتماعی مثل: دفع درست زباله، صرفه جویی در آب و بسیاری از مشکلات فردی و اجتماعی. اتفاقاً بسیاری از اوقات، دانش آموزان راهکارهایی را ارائه می دهندکه ممکن است به فکر دیگر افراد جامعه نرسد. چرا که افکار ما اغلب قالب ریزی شده و یک سمت و سوی مشخصی پیدا کرده است. ولی ذهن آنها هنوز شفاف است و می تواند راههای جدیدی را نشان دهد. گفتگو با استاد یوسف کریمی استاد دانشگاه
-newspaper.com/1382/821118/html/dialog.htm - 25k www.iran

بارش مغزی "BRAIN STORMING" یکی از شناخته شده ترین شیوه های برگزاری جلسات هم فکری و مشاوره بوده و کاربرد جهانی دارد. این روش دارای مزایا و ویژگیهایی منحصر به فرد است. در واقع بسیاری از تکنیک های دیگر منشعب از این روش است.

این روش توسط الکس اسبورن در سال 1988 معرفی گردید. در آن زمان بنیاد فرهنگی اسبورن این روش را در چندین شرکت تحقیقاتی، بازرگانی، علمی و فنی برای حل مشکلات و مسایل مدیریت به کار گرفت. موفقیت این روش در کمک به حل مسایل آن چنان بود که ظرف مدت کوتاهی به عنوان روشی کارآمد شناخته شد.

فرهنگ لغت " وبستر" تعریف بارش مغزی را چنین بیان می دارد : تکنیک برگزاری یک کنفرانس که در آن سعی گروه بر این است تا راه حل مشخصی را بیابد، در این روش همه ی نظرات در جمع بندی مورد استفاده قرار می گیرند. روش بارش مغزی امروزه یکی از متداول ترین روشهای تصمیم گیری گروهی است و موجب گسترش و تحول بسیاری از روشهای مرتبط و مشابه گردیده است. دانشمندان زیادی از جمله : اسبورن، کال و همکاران، بوچارد، گچکا و همکاران، دلبگ و همکاران، لوئس، و نگاندی و سیج در کتابهای خود به این روش پرداخته اند و جهت ارتقا آن کوشیده اند.

قواعـد بارش مغــزی
اسبورن عنوان می دارد پیشنهاد ایجاد شده در ذهن یک فرد عادی در گروه، 2 برابر پیشنهاد ایجاد شده در حالت انفرادی است. در صورتی که قواعد و مقررات مشخصی برای جلسات بارش مغزی در نظر گرفته و رعایت گردد، این روش بسیار کارآمدتر خواهد شد. بارش مغزی بر دو اصل و چهار قاعده ی اساسی استوار است.
* اصل اول مبتنی بر تنوع نظرات است. تنواع نظرات، آن بخش از مغز را که به خلاقیت مربوط است فعال تر می کند تا بر تفکر قضاوتی THINKING JUDJMENTAL خود فایق آید. تفکر قضاوتی در واقع به معنی ارزیابیها و نظرات تکمیلی نسبت به مطلب مطرح شده است. به این منظور بعد از آنکه تمامی پیشنهادات جمع آوری گردید ؛ بررسی و ارزیابی پیشنهادات صورت می گیرد.
* اصل دوم کمیت، فزاینده کیفیت است. یعنی هر چه تعداد پیشنهادات بیشتر شود، احتمال رسیدن به یک راه حل بهتر افزایش می یابد.

چهار قاعــده اساسی بارش مغــزی

۱. انتقاد ممنوع: این مهمترین قاعده است وبا توجه به این که درجریان بارش فکری افراداندیشه های غلط یا صحیح خود را ارائه می دهند ، هر گونه انتقاد یا اعتراض ، روند فعالیت را کند می کند و فکر آ نان را به جای تفکر در مورد موضوع مورد نظر به سوی انتقاد و حتی واکنش در مقابل انتقاد سوق می دهد و چه بسا به مشاجره منتهی شود . ( منو چهر فضلی / راهنمای عملی روش مشارکتی /صفحه 76)
2-اظهار نظر آزاد و بی واسطه: این قاعده برای جرأت بخشیدن به شرکت کنندگان برای ارایه پیشنهاداتی است که به ذهن آنها خطور می کند، به عبارت دیگر در یک جلسه بارش مغزی تمام اعضا باید جسارت و شهامت اظهار نظر را پیدا کرده باشند و بدون آنکه ترسی از ارزیابی و بعضاً انتقاد مستقیم داشته باشند ؛ بتوانند پیشنهاد و نظر خود را بیان کنند. هر چه پیشنهادات جسورانه تر باشد نشان دهنده ی اجرای موفق تر جلسه است.لذا قضاوت وارزشیابی در مورد اندیشه و فکر اعضا ممنوع است ، زیرا که هم مقدار زیادی از وقت جلسه تلف شده و فکر اشخاص را منحرف می کند . در نتیجه ، فرصت تفکر و بارش فکری کاهش می یابد .
3-تأکید بر کمیت : هر چه تعداد نظرات بیشتر باشد، احتمال وجود پیشنهادات مفید و کارسازتر در بین آنها بیشتر می شود. موفقیت اجرای روش بارش مغزی با تعداد پیشنهادات مطرح شده در جلسه رابطه مستقیم دارد. در این روش این گونه عنوان می شود که هر چه تعداد پیشنهاد بیشتر باشد احتمال وجود طرح پیشنهاد کیفی بیشتر است.
4-تلفیق و بهبود پیشنهادات : اعضا می توانند علاوه بر ارایه پیشنهاد، نسبت به بهبود پیشنهاد خود اقدام کنند. روش بارش مغزی این امکان را به اعضا می دهد که پس از شنیدن پیشنهادات دیگران پیشنهاد اولیه بهبود داده شود. آنها همچنین می توانند پیشنهاد خود را با چند پیشنهاد دیگر تلفیق کرده و پیشنهاد بهتر و کاملتری را به دست آورند. نگارنده تا حدودی از این روش در تدریس ادبیات فارسی بهره جسته ام به این صورت که قبل از تدریس در س مورد نظر که به صورت نظم می باشد از قبل این آ مادگی را در دانش آ موزان ایجاد کرده و شعر را بیت بیت می خواندند و از دانش آ موزان خواسته می شد که آنچه از این بیت می فهمید بیان کنید ، از قبل بیان هر اظهار و نظری را آ زاد گذاشته تا به راحتی دانش آ موزان به اظهار و نظر بپردازند . در آخر تدریس اظهار و نظرها جمع بندی شده وبهترین نظرات به صورت اصلاح شده عنوان می شود سپس از دانش آ موزان خواسته می شود مفاهیم این درس را در دفترچه با خط خوش به عنوان یک فعالیت بنویسند . هر چند این کار ابتدا برای آن ها کمی مشکل به نظر می رسد ولی با اندکی صبر و حوصله و تکرار و تمرین به راحتی از عهده این کار بر می آ یند .
نتایج تحقیقات پارس و میدو در خصوص روش بارش مغزی را به صورت زیر می توان خلاصه کرد :
1- آموزش از طریق بارش مغزی ، توانایی حل مسئله را در افراد افزایش می دهد .
2- روش بارش مغزی بیشتر از روش های مرسوم آ موزشی ، به ایجاد عقاید و اندیشه ها ی آ فریننده منجر می شود .
3- کوشش برای جهت دادن هر چه بیشتر به پاسخ سئوالات طرح شده ، به افزایش پاسخ های آ فریننده می انجامد .
4-دانش آ موزانی که دوره های مربوط به حل مسائل به روش بارش مغزی را می گذرانند ، در آ زمون های آ فرینندگی گیلو فورد نمره های بیشتری می گیرند . ( با نگاهی به کتاب بررسی استعداد همگانی /ترجمه حسن قاسم زاده ، تهران ، بی تا 1371 نقل شده از کتاب راهنمای عملی روش های مشارکت فعال / منو چهر فضلی خانی ) صفحه 77 مراحل روش بارش مغزی
مراحل روش بارش مغزی
الف ) خلاقیت و تولید اندشیه
فعالیت افراد گروه در جلسه بارش فکری ، با هدایت و راهنمایی مقدماتی مسئول جلسه شروع می شود . با این نو ع سازماندهی ، افراد اندیشه ها و نظریات خود را بیان می دارند و منشی تمام آن ها را ثبت می کند . رعایت قوانین برای اجرای این قسمت ضروری است . در حقیقت ، فعال ترین بخش این روش ، اجرا و کنترل همین جلسه خلاقیت است که شخص ، اندیشه ای تولید می کند و تولیدات خود را در ضمن یک تفکر خلاق بیان می دارد .
راهبر د های مرحله ی اول :
1- بیان و تفهیم موضوع جلسه به وسیله رئیس جلسه .
2- اعلام وظایف اعضا ، منشی و مشاهده کنندگان به وسیله رئیس جلسه .
3- بیان قوانین جلسه به وسیله رئیس جلسه .
4- شروع جلسه بارش مغزی و ارائه نظرات به صورت چرخشی و نوبتی .
5- ثبت نظریات و آ رای بیان شده در حین اجرای جلسه به وسیله منشی .
ب) قضاوت و ارزشیابی
پس از این که مرحله ی تولید اندیشه ها در مدت معینی صورت گرفت ، طبیعی است که تعداد زیادی نظریه و طرح به دست می آ ید . در مرحله دوم ، این مجموعه پالایش می گردد و نظریات مشابه و نامناسب حذف میگردد .سپس مشاهده گران و اعضای اصلی جلسه ی بارش مغزی ، این نظریات را مورد بررسی و ارزشیابی قرار می دهند و در نهایت ، تعدادی نظریه یا طرح به صورت پیشنهاد و دست آورد اصلی جلسه اعلام می گردد . (منوچهر فضلی خانی/راهنمای عملی روش های مشارکتی و فعال در فرایند تدریس)

مــزایا و معایب

باوجودیکه روش بارش مغزی بسیار متداول است،لیکن تاکنون به طور خاص،در جهت روشن نمودن بهترین شرایط اجرای این روش،تحقیقات کافی صورت نگرفته است.مزایای این روش عبارتنداز:
۱.با توجه به اصل هم افزایی باعث می شود خلاقیت گروهی مؤثرتر از خلاقیت فردی عمل کند.
۲.با این روش، در مدت زمان نسبتاً کوتاهی، شمار زیادی پیشنهاد حاصل می شود.
معایب و نقایص این روش عبارتنــد از :

1- ممکن است ایجاد شرایط جهت اظهار نظر آزاد و بی واسطه دشوار باشد.

۲- گروه معمولاً تحت فشار اکثریت قرار گرفته و موجب می شود فرد با نظر اکثریت موافقت کند، حتی اگر قویاً احساس کند که نظر اکثریت اشتباه است.

۳. اکثر اوقات تمایل گروه بر حصول یک توافق است، تا دستیابی به پیشنهادات متنوعی که به خوبی مورد بررسی قرار گرفته باشند، در واقع این حرکت در حال حاضر بخاطر ساختار جلسات، به صورت عادت درآمده است.

۴. هنگام بارش مغزی، اغلب افراد مواردی بدیهی یا ایده آل را پیشنهاد می کنند و این از تلاش آنها برای بحث بیشتر و در نتیجه ارایه پیشنهادات خلاق می کاهد.

۵. ماهیت تنوع گرای بارش مغزی، خود به خود مسبب افزایش پیشنهادات می شود ولی اصلاح و پالایش ساختاری پیشنهادات را در بر ندارند.

۶. اگر گروه از یک رییس جلسه خوب و با تجربه برخوردار نباشد ممکن است برخی از افراد جلسه را، به طور کامل تحت الشعاع خود قرار دهند.لذا رئس جلسه باید وقت را با توجه به تعداد شرکت کنندگان تنظیم نموده و از ابراز توضیحات اضافی توسط شرکت کنندگان بکاهد و فرصت را به نفر بعدی بدهد .
7-اجرای موفقیت آمیز این روش مستلزم شناخت قبلی افراد از مسأله است.
۸- در این روش، بهبود مرحله به مرحله " تدریجی " پیشنهادات کمتر مشاهد می شود.
۹- گاهی اوقات این روش، به مسایل نسبتاً ساده و پیش پا افتاده محدود گشته و باعث می شود که روش ارایه شده برای حل مسایل کلی پیچیده و کارآیی کافی را نداشته باشد.این جا هم باید مدیر جلسه به طور صریح و واضح تذکر لازم را گوشزد کند و از بحث های انحرافی افراد را بر حذر دارد .
۱۰-برای بعضی افراد، پیروی از قواعد این روش، یا ارایه پیشنهادات متنوع مشکل است
.بارش مغزی گمنام ( brain anonymous )

از بارش مغزی روش های گوناگونی مشتق شده است. مثلاً یک روش می گوید بهتر است شرکت کنندگان پیش از ورد به جلسه پیشنهادات خود را کتباً در اختیار رییس جلسه قرار دهند، رییس جلسه پیشنهادات را بدون اعلام منبع برای همه شرکت کنندگان قرائت می کند. این روش که برای از بین بردن معایب بندهای 2 و 3 مورد استفاده قرار می گیرد، بارش مغزی گمنام ""Anonymous Brains نام دارد. شیوه های دیگری نیز وجود دارد، به عنوان مثال از شرکت کنندگان خواسته می شود، تا نظرات خود را در مدتی کوتاه به رشته تحریر درآورند. این روش افکارنویسی "Brainwriting" خوانده می شود.
تلفیقی از افکار نویسی و بارش مغزی نیز وجود دارد که به روش Trigger مشهور است. این روش را جورج مولر کارشناس شرکت فورد موتور ابداع کرد. در این روش شرکت کنندگان هر کدام شخصاً فهرستی از کلمات مرتبط به مسأله را تهیه می کنند. مزیت این روش بر روش بارش مغزی در این است که قابلیت بسط و گسترش پیشنهادات را دارد. ویلیام گوردن به منظور غلبه بر برخی مشکلات بارش مغزی شیوه جدیدی را ابداع کرد. رویه آن بدین گونه است که : رییس جلسه، از گروه می خواهد تا به مفهوم با اصول مسأله پرداخته و مسأله را ریشه ای مورد بررسی قرار دهند، رفته رفته، با مطرح شدن نظرات متفاوت، افراد اطلاعات بیشتری پیدا کرده و پیشنهادات جدیدی مطرح می کنند. مزیت عمده این روش امکان بررسی سایر پیشنهادات و عدم تمرکز بر یک پیشنهاد است. در نتیجه این روش مانع تصمیم گیری ناپخته در فرآیند حل مسأله می گردد.
گونه دیگر بارش مغزی شیوه of Problem Elements= Sil Succesive integeration است. این روش به وسیله هلموت اشلیکسوپ از مؤسسه باتل ابداع گردید. معایب بندهای شماره 5، 3، 2 با این روش برطرف خواهد شد. در این روش عناصر جلسات آزاد و روابط اجباری به طور فزایده ترکیب می شوند تا این که گروه به راه حل نهایی مورد توافق دست یابد. توفان فکری عبارت است از بیان تفکرهای متنوع، در حالی که روش SIL کتبی بوده و تفکر چه متنوع، چه مشابه اصل است.

www.shosheh.com/Article/BRAIN STORMING.htm –by majid farahani
* * *
پایان
منابع ====================================================
1-www.golha.net/tayebli/youresh.نگارنده پروانه حیدرپورهنزائی
2- newspaper.com/1382/821118/html/dialog.htm - 25k www.iran
3- کتاب راهنمای عملی روش های مشارکت فعال / منو چهر فضلی خانی ) صفحه 77 مراحل روش بارش مغزی نوبت چاپ و انتشارات و سال چاپ نامعلوم
4- www.shosheh.com/Article/BRAIN STORMING.htm –by majid farahani
5-اصول یادگیری و آ موزش زبان /نویسنده ا چ . داگلاس براون مترجم دکتر منصور فهیم ، چاپ چهارم ، تهران 1381 ، رهنما

نگارنده : سید حسین عبداله زاده درنکلا دانشجوی کارشناسی ارشد آ موزش زبان فارسی دانشگاه پیام نور واحد تهران مرکزی